27e Jaarconferentie De Aanpak van Problematische Schulden (APS)

In maart 2024 ondertekenden het ministerie van SZW, VNG, NVVK en Divosa bestuurlijke afspraken over het actieplan 'Basisdienstverlening Schuldhulpverlening'. Dit plan is gelanceerd om de dienstverlening in alle gemeenten gelijk te trekken, zodat inwoners weten op welke dienstverlening zij kunnen rekenen.
In juli is het actieplan opgeleverd met een overzicht van de elementen van basisdienstverlening en met concrete handvatten. De elementen staan ook in de routekaart Financiële Zorgen. In deze sessie gaan we met de elementen aan de slag. De sessie is interessant voor gemeenten en schuldhulpverleningsorganisaties, maar ook voor samenwerkingspartners van gemeenten die willen weten wat het actieplan Basisdienstverlening Schuldhulpverlening inhoudt.

Aan bod komt:

• Waarom hebben we het actieplan Basisdienstverlening Schuldhulpverlening gemaakt?
• Welke elementen hanteer je al?
• Met welke elementen kun je nu starten en met welke kun je later aan de slag?
• Wat zijn jouw ervaringen met de elementen die in jouw gemeente al gebruikt worden?
• Heb je tips voor andere gemeenten bij de implementatie van een of meerdere elementen?

De rol van de gerechtsdeurwaarder is veranderd en zal nog verder veranderen. Verbreding naar vroegsignalering en coördinatie van schulden past goed bij het ambt. Immers, gerechtsdeurwaarders komen aan de deur en achter de deur bij burgers. Daarnaast verdelen zij al gelden als het gaat om meerdere beslagleggers. Aan de hand van de motie Palland en recente rapporten word je meegenomen in de ontwikkelingen van het ambt, de toekomstige rol van de gerechtsdeurwaarder en een beter functionerend invorderingsstelsel.

Aan bod komt:

• Pilot bredere rol van de gerechtsdeurwaarder bij vroegsignalering, coördineren bij beslagleggingen om frustrerende beslagleggingen te voorkomen en toepassing van een sociaal tarief (uitvoering motie Palland)
• Visie KBvG aan de hand van de twee rapporten: de “Contourenschets Civiele Invordering” en het IBO-rapport Problematische schulden ‘Naar een beter werkende schuldenketen’
• Zorgen om ‘autonome’ burgers die weigeren te betalen

In de afgelopen jaren is het steeds duidelijker geworden dat er burgers zijn met lage inkomens die geen gebruik maken van ondersteuning van het rijk of van gemeenten, hoewel ze daar wél recht op hebben. Het niet benutten van aanvullende inkomensbronnen leidt vaak tot niet goed rond kunnen komen en tot betalingsachterstanden, en kan uiteindelijk leiden tot schulden. Gemeenten zijn op zoek naar wegen om deze ‘verborgen armen’ te vinden, te bereiken en te ondersteunen. Aan bod komt:
• Om wie gaat het? (met name werkende armen)
• Redenen om geen gebruik te maken van aanvullende voorzieningen
• Werkgevers als vindplaats: waar hebben werknemers behoefte aan?
• Zelfstandigen Loket Flevoland: casus boekhoudersvoucher voor ondernemers

Zowel op inhoudelijk gebied als op vaktechnisch gebied, zijn er weer volop ontwikkelingen op het gebied van schuldhulpverlening. De belangrijkste actualiteiten passeren de revue, met tips en handvatten voor uw dagelijkse praktijk.
Aan bod komt:

• Plannen van het kabinet
• Basisdienstverlening Schuldhulpverlening
• Wetsvoorstel proactieve dienstverlening
• Schuldpauzeknop
• Reactietermijn schuldeisers
• Ervaringen met 0-aanbod
• Schuldenknooppunt
• Schuldenregister
• Overheidsincasso
• Ervaringen sinds wijzigingen Wsnp
• Wetsvoorstel Participatiewet (en wat is relevant voor schuldhulpverlening)

Schuldenbewind is flink in beweging. Vooral vanuit de politiek is een sterke roep om hoge kwaliteit hoorbaar, in combinatie met het ter discussie stellen van de noodzaak van de maatregel. Ook zijn wensen uitgesproken rondom de kennis en kunde van bewindvoerders (denk aan opleidings- en bijscholingseisen) om de kwaliteit te verhogen. De brancheverenigingen hebben meerdere malen de noodklok geluid en aangegeven dat beschermingsbewindvoerders ten ondergaan bij de huidige vergoedingen van hun inzet, laat staan dat er ruimte is voor allerlei extra’s. Kortom het zijn onrustige tijden en de druk op ‘uitstroom’ van mensen uit bewind wordt opgevoerd. Als schuring geen glans meer geeft, hoe kunnen wij deze moeilijke opgaven zo goed mogelijk het hoofd bieden? De meest actuele ontwikkelingen komen aan bod, waaronder:

• Wat is er in de afgelopen periode gebeurd?
• Wel of geen schuldenbewind? Hoe gaan we verder?
• Grip is het toverwoord van nu. Maar hoe organiseer je, binnen de kaders, grip voor zowel de bewindvoerder als de onderbewindgestelde?
• Tips en tricks voor het samenwerken, (ook als schuldenbewind zou verdwijnen) nog steeds relevant!
• Wat kunnen we leren van de goede voorbeelden?

Het is de ambitie van UWV om haar maatschappelijke verantwoordelijkheid te pakken als publieke dienstverlener. Een van de pijlers hiervan is de (vroeg)signalering van geldzorgen en schulden door het Team Geldzorgen, dat sinds 2022 een landelijke, pro-actieve aanpak kent. Cliënten van UWV worden uitgenodigd om geldzorgen te bespreken. Vervolgens zoekt het Team Geldzorgen voor een duurzame oplossing, intern bij UWV of extern zoals doorverwijzing naar schuldhulpverlening, Digi hulplijn, Humanitas, voedselbank, budgetcoaching, beschermingsbewind, kortom wat er nodig voor de situatie. Vice versa kunnen ketenpartners ook met hun cliëntvragen bij Team Geldzorgen terecht.
Aan bod komt:

• UWV brede aanpak geldzorgen
• Wat doet Team Geldzorgen voor cliënten met geldzorgen?
• Wat kan Team Geldzorgen betekenen voor ketenpartners, zoals schuldhulpverlening en bewindvoering?
• Stress-sensitief werken en motiverende gespreksvoering

Aan de hand van recente jurisprudentie, wetswijzigingen en nieuwe wetgeving wordt een breed scala aan juridische ontwikkelingen besproken,met deze editie onder meer aandacht voor:

• Evaluatie Wet vereenvoudiging beslagvrije voet
• Wetswijziging cumulatie van incassokosten (1 oktober 2024)
• Wet kwaliteit incassodienstverlening (1 april 2024)
• Verkenning herziening stelsel van civiele invordering
• Snellere toeleiding van mensen naar een schuldregeling
• Ervaringen met de verkorting schuldregeling van 36 naar 18 maanden
• Ontwikkelingen in de jurisprudentie en nieuwe wetgeving

Steeds meer jongeren krijgen te maken met schulden of betalingsachterstanden. Uit onderzoek van Nibud blijkt dat in Nederland één op de vijf jongeren schulden heeft. Dit aantal stijgt al jaren, ook al voor de coronacrisis. Incassobureaus en deurwaarders zien een toename in debiteuren tussen de 18-25 jaar. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat jongvolwassenen voldoende gefaciliteerd worden om een goed bestaan op te bouwen? Hoe voorkomen we dat jongvolwassenen tussen wal en schip vallen? Met name jongeren die 18 worden zijn extra financieel kwetsbaar. Jongvolwassenen vragen een andere manier van kijken van financieel hulpverleners: een beweging die op gang is gebracht door het Jongeren Perspectief Fonds. De JPF-aanpak is een effectieve aanpak die gemeenten kunnen inzetten om jongeren met schulden weer perspectief te bieden. De Stichting Jongeren Perspectief Fonds ondersteunt gemeenten bij het implementeren en uitvoeren van deze aanpak.
Money Talks is een samenwerking tussen onderwijsinstellingen en Humanitas. In een 1 op 1 gesprek gaan jongeren en vrijwilligers met elkaar het gesprek aan over geld en geldzaken, maar ook alle zaken die geregeld moeten worden voor het 18e levensjaar. Aan bod komt:
• Risicofactoren: waardoor komen jongvolwassenen in de problemen? Life-event 18+
• Gedrag
• Recidive
• Preventie: de aanpak van Money Talks
• Schuld regelen en jongeren aan hun perspectief laten werken; de aanpak van Stichting Jongeren Perspectief Fonds.

Wie worstelt met (problematische) schulden ervaart vaak veel stress. Een van de doorwerkingen hiervan kan zijn dat mensen snel boos worden en zich intimiderend opstellen. Denk aan uitspraken zoals ‘als je dat niet voor me regelt is het jouw schuld als ik volgende week voor de trein spring’ of ‘leg jij dan aan m’n kinderen uit waarom ik er niet meer ben?’. Agressietrainingen nodigen bij dit soort uitspraken uit om direct te begrenzen. Een risico daarbij is dat de cliënt uit contact gaat en het moeilijk is om te verkennen waar de uitspraken vandaan komen; oprechte wanhoop of intimidatie om iets gedaan te krijgen.
Aan bod komt onder meer:

• Hoe wordt er vanuit stress-sensitief werken gekeken naar intimiderende uitspraken
• Hoe begrens je op een wijze dat je toch in contact blijft?
• Hoe verhoudt deze wijze van reageren zich tot reguliere agressietrainingen?
• Praktische tips bij praktijksituaties

We kunnen meer mensen bereiken met schuldhulpverlening als beroepsgroepen de handen ineenslaan. Dat is de conclusie van recent onderzoek (mei 2024, Purpose) naar een pilot waarbinnen een secundaire route voor schuldhulpverlening is getest. Wsnp-bewindvoerders bieden via 'het arrangement' en 'de pilot Wsnp' een volwaardige secundaire route aan naast de reguliere weg van schuldhulpverlening. Deze secundaire route trekt burgers aan die anders niet of niet goed worden geholpen door de gemeente óf omdat burgers het zelf willen regelen. Van de mensen die binnen de pilot zijn geholpen had meer dan de helft niet eerder contact gezocht met de gemeente; de overige 44% had wel aangeklopt bij het gemeenteloket, maar vond daar niet de passende hulp.
De uitkomsten passen in het gesprek over hoe burgers zich verhouden tot de schuldenketen en of zij “eigen regie” kunnen voeren binnen het schuldhulpverleningstraject (grip). Aan bod komt:
• Hoe werkt de secundaire route?
• Samenwerking tussen Wsnp-bewind, schuldhulpverlening en beschermingsbewind: hoe trekken we samen op?
• Effecten van de secundaire route
• Welke typen cliënten worden bereikt en geholpen?
• Stand van zaken vervolgpilot

Zowel op inhoudelijk gebied als op vaktechnisch gebied, zijn er weer volop ontwikkelingen op het gebied van schuldhulpverlening. De belangrijkste actualiteiten passeren de revue, met tips en handvatten voor uw dagelijkse praktijk.
Aan bod komt:

• Plannen van het kabinet
• Basisdienstverlening Schuldhulpverlening
• Wetsvoorstel proactieve dienstverlening
• Schuldpauzeknop
• Reactietermijn schuldeisers
• Ervaringen met 0-aanbod
• Schuldenknooppunt
• Schuldenregister
• Overheidsincasso
• Ervaringen sinds wijzigingen Wsnp
• Wetsvoorstel Participatiewet (en wat is relevant voor schuldhulpverlening)

Door de kabinetsmaatregelen uit de afgelopen jaren om koopkracht en bestaanszekerheid te verhogen is het aantal mensen dat in armoede leeft weliswaar iets gedaald, maar nog steeds hoog. Het aantal huishoudens met problematische schulden liep zelfs verder op. Veel mensen hebben geen buffer (meer) om tegenvallers op te vangen. Problematische schulden veroorzaken zeker 8,5 miljard euro aan maatschappelijke kosten per jaar (IBO Problematische schulden, juni 2024). “Hoe komen we tot een fundamenteel ander (armoede)beleid om de financiële basis van mensen op orde te krijgen?” Deze vraag inspireerde het Kansfonds in 2019 tot een nieuwe aanpak. Met het breekijzer ‘Gewoon Geld Geven’ krijgen gezinnen met een bijstandsuitkering twee jaar lang waar het ze aan ontbreekt: geld. Na jarenlange voorbereiding zullen dit jaar de eerste gemeenten (Zaanstad, Amsterdam, Tilburg) starten. Het project wordt gemonitord door de Hogeschool van Amsterdam. Aan bod komt:
• Van hulp bij gevolgen naar oplossen van oorzaken geldtekort
• Wat houdt ‘Gewoon geld geven’ in en wat is het doel van dit programma?
• (Juridische) hobbels / voorwaarden / lessons learned
• Waarom doet de gemeente Amsterdam mee en wat gaat de gemeente doen met de uitkomsten?
• Vooruitblik: hoe helpt Gewoon geld geven bij het agenderen van een ander armoedebeleid?

De financiële gevolgen van de coronatijd en de stijgende prijzen door de oorlog in Oekraïne worden door veel ondernemers nog dagelijks ervaren. Het aantal ondernemers met problematische schulden blijft stijgen. Hoe kun je als financieel hulpverlener voorkomen dat levensvatbare bedrijven onnodig stoppen? En wat te doen voor ondernemers met een BV? Ook is het een uitdaging om (her)financiering te vinden. In deze sessie informeren we u over de mogelijkheden.
Aan bod komt:

• Toegang tot schuldhulpverlening; wanneer zijn (corona)schulden problematisch?
• Ondernemers met een BV en wel/geen privé aansprakelijkheid
• Snelle doorstart met hulp van Groeihersteller en non-bancaire financiering
• Waarborgfonds saneringskredieten: saneringskrediet voor ondernemers

Om (het verergeren van) geldzorgen, armoede en schulden bij Nederlanders met een migratieachtergrond te voorkomen, zet het ministerie van SZW in op het versterken van het cultuur- en gendersensitief werken van professionals en vrijwilligers (Rapport ‘Versterken van cultuur- en gendersensitief werken bij geldzorgen, armoede en schulden’, Ministerie van SZW, april 2024). Cultuur- en gendersensitief werken is belangrijk omdat onze samenleving uit steeds meer mensen met verschillende culturele of levensbeschouwelijke achtergronden bestaat en genderstereotypering onbewust nog veel plaatsvindt. Hoe men tegen financiële problemen (en eventuele verwante sociale en psychische problemen) aankijkt, verschilt per cultuur. Aan bod komt:

• Inzicht in de culturele verschillen bij geldzorgen, armoede en schulden
• Hoe werk je cultuur- en gendersensief? (o.a. multicultureel vakmanschap, begrijpen versus begrip hebben, schuld- en de schaamtecultuur, handelingsperspectief)
• Inzet van sleutelfiguren en ervaringsdeskundigen als onderdeel van de dienstverlening
• Informele schulden (schulden bij familie en vrienden) als groeiend probleem