“Gooi niet te snel het hele systeem op de schop”

Voorkomen is goedkoper dan genezen

Arjan Vliegenthart is directeur bij Nibud, de onafhankelijke stichting die informeert en adviseert over financiën van huishoudens. Het Nibud richt zich daarbij vooral op consumenten, maar ook op professionals die werken bij de overheid en de financiële en maatschappelijke dienstverlening. Daarnaast doet het Nibud onderzoek naar de geldzaken van consumenten.

“We zien dat het kabinet veel geld vrijmaakt voor het oplossen van schulden. En dat is goed en nodig. Maar als wij niets doen aan de gaten in ons noodvangnet, dan blijft het dweilen met de kraan open. Daarom pleiten we voor het verhogen van de bijstand en het minimumjeugdloon en een ander systeem van inkomensondersteuning dat beter toegesneden is op de huidige samenleving.

Rondkomen van alleen bijstand is onmogelijk, daar hebben mensen inkomensondersteuning bij nodig. Maar de regels om die te krijgen veranderen jaarlijks, en dat is voor mensen niet bij te houden. We zien schrijnende situaties omdat mensen geen toeslagen aanvragen of per ongeluk teveel hebben ontvangen en moeten terugbetalen. Rondkomen in Nederland met een laag inkomen hangt van onzekerheden aan elkaar.

Deze dagelijkse financiële stress is voor niemand goed. Tienduizenden Nederlanders komen maandelijks tientallen euro’s tekort, waardoor zij in geldproblemen komen. Met alle gevolgen van dien. Een goed schuldenbeleid kan dus niet zonder een goed inkomensbeleid en daar moet nu echt werk van worden gemaakt. Het voorkomen van geldproblemen is goedkoper en voor iedereen prettiger dan ze achteraf oplossen, zeker als we zien dat veel mensen steeds opnieuw problemen krijgen.”

Gooi niet te snel het hele systeem op de schop

Nadja Jungmann is adviseur/lector Schulden en incasso op de Hogeschool Utrecht/Social Force. Een positieve bijdrage leveren aan het voorkomen en oplossen van schuldenproblematiek is haar drijfveer. Daarbij heeft zij nadrukkelijk oog voor de belangen en positie van schuldenaren, schuldeisers en professionals/vrijwilligers die in dit kader ondersteuning bieden. Ook is zij trainer, onder andere bij onze schulhulpverleningopleidingen.

Wat is dit jaar nieuw of vaker voorkomend (trend) bij de aanpak van schuldenproblematiek? “Schuldeisers verdiepen zich meer in de mogelijkheden van het gebruik van data en de inzet van pro-actieve aanpakken om mensen op kritische momenten in de incasso te bereiken en te bewegen. Een tweede beweging daarbij is dat de eerste schuldeisers zich verdiepen in de mogelijkheden die PSD2 biedt. PSD2 is een Europese richtlijn over betaaldienstverlening die consumenten de bevoegdheid geeft een derde te laten kijken op de bankrekening. Schuldeisers zijn zoekend of en hoe ze daar gebruik van willen (gaan) maken. De schuldenaar geeft toestemming aan de schuldeiser om mee te kijken op de bankrekening en op basis daarvan wordt er bepaald wat een reëel bedrag voor een betalingsregeling is.

In de schuldhulpverlening zijn veel gemeenten nog altijd hard aan het werk om de nieuwe wettelijke taak van vroegsignalering in te vullen. De invulling van de vroegsignalering is onderdeel van een grotere beweging waarin geprobeerd wordt om de toegang tot de schuldhulpverlening ook laagdrempeliger te maken. Er wordt vooral gezocht naar manieren om mensen met (problematische) schulden sneller in contact te brengen met hulp en te voorzien van een echte en passende oplossing.

Mijn belangrijkste tip aan mijn vakgenoten bij de aanpak van schuldenproblematiek is niet te snel het hele systeem op de schop te willen gooien. In de poging de uitvoering effectiever en efficiënter te maken is er een grote behoefte aan daden. Tegelijkertijd is er de afgelopen periode echt heel veel gebeurd. Nieuwe wetgeving, nieuwe manieren van werken zoals collectief schuldregelen. Het risico van deze tijd is dat de dadendrang zo groot is dat we niet kijken wat alles wat in gang is gezet oplevert. Er is nou eenmaal altijd even tijd nodig tussen de inwerkingtreding van een nieuwe wet of werkwijze en het inzichtelijk worden van de effecten. In de afgelopen decennia hebben we diverse grote stelselingrepen in het sociaal domein meegemaakt. Die pakten eigenlijk altijd slecht uit. Kijk maar naar de effecten van de decentralisaties. Mijn tip is: versnel en verbeter binnen de randen van het bestaande systeem. Maak dat beter en denk niet te snel dat je met een systeemingreep alleen verbetering krijgt. De praktijk leert dat je daardoor vaak heel veel nieuwe problemen krijgt. Kijk maar naar de stand van zaken in de jeugdhulpverlening. Zie ook https://www.socialevraagstukken.nl/interview/nadja-jungmann-aanpak-schuldenproblematiek-versnellen-maar-met-beleid/”

Welke vraag werd het afgelopen jaar het meest gesteld over de aanpak van schuldenproblematiek, en wat was daarop uw antwoord? ”Wat is onze belangrijkste opdracht? Het antwoord luidt: zorgen dat we meer zicht krijgen op wat werkt. In de processen, in de aanpakken en in de bejegening en zorgen dat we die methodisch echt consequent doorvoeren.”

Uitstel geeft rust en ruimte

Als Accountmanager Schuldregeling bij het Centraal Justitieel Incassobureau heeft Jolanda Hemmes-Blumers veel kennis van zaken op het gebied van schuldenproblematiek. Zij is betrokken bij diverse landelijke programma’s, initiatieven op het gebied van schuldhulpverlening, geeft trainingen en houdt zich bezig met voorlichtingsactiviteiten.

“In maart 2020 ging Nederland voor het eerst op slot. De impact op de samenleving was enorm. Mensen raakten hun baan kwijt en sommigen ging fors in inkomen achteruit. Het CJIB is hier op verschillende manieren rekening mee gaan houden. Als iemand bijvoorbeeld zijn of haar regeling als gevolg van de crisis niet kon nakomen is uitstel van betaling verleend. Ook heeft het CJIB met deurwaarders afspraken gemaakt over hoe zij met de gevolgen van de corona crisis rekening moeten houden bij het incasseren van vorderingen. Zij hebben getracht zoveel mogelijk langs minnelijke weg te innen en zo min mogelijk beslag te leggen. Daarnaast is het CJIB coulant geweest binnen de mogelijkheden die ons beleid al heeft.”

Steeds meer mogelijkheden

Jolanda Hemmes-Blumers vertelt dat het CJIB zich blijft ontwikkelen om op een passende manier mensen te helpen aan hun verplichtingen te voldoen: “Het betalingsregelingenbeleid van het CJIB kent namelijk al verschillende mogelijkheden: van een eenvoudige regeling tot uitstel van betaling door gebruik te maken van de noodstopprocedure. Ook zijn er maatwerkafspraken mogelijk. Verder ontwikkelen we samen met de gemeente Eindhoven en Den Haag de rode knop. De gemeente geeft een verklaring af aan de burger als er sprake is van schuldenproblematiek. De burger kan deze verklaring delen met een schuldeiser. Ook dan geven we uitstel van betaling.

Dat uitstel geeft rust en ruimte. We merken dat mensen met schulden en schuldhulpverleners dat uitstel nodig hebben om financieel orde op zaken te stellen. Het is een veelgehoorde vraag en daarmee misschien ook wel de trend voor dit jaar en de komende tijd. Omdat we steeds meer betekenis geven aan maatschappelijk verantwoord innen en incasseren ontwikkelen we steeds meer mogelijkheden De mogelijkheden om rust te creëren zijn er ook al. Schuldhulpverleners zouden hier nog beter gebruik van kunnen maken.”

Het CJIB is een van de partijen die op 1 juli het Eén Overheidsconvenant heeft ondertekend. “In dit convenant wordt geregeld dat deelnemende overheidsorganisaties de inning van vorderingen kunnen stilleggen. Zij kunnen dit doen ongeacht of er op een later moment een MSNP, WSNP of een andere afspraak tot stand komt. Dit noemen we de zogenaamde stabilisatiefase. We zien dat schuldhulpverleners nog weinig gebruik maken van de mogelijkheid om zaken stil te leggen bij het CJIB. terwijl we weten dat er wel behoefte aan is. We denken dat deze mogelijkheid nog te onbekend is. De stabilisatiefase is betrekkelijk eenvoudig aan te vragen. Het kan online via de site van het CJIB of met een brief. Na ontvangst van deze zogenoemde kennisgeving, beoordeelt het CJIB van welke zaken de inning 8 maanden wordt stilgelegd.

Het CJIB zit niet stil. Tijdens de studiedag van de NVVK hebben we ook een toelichting gegeven op de mogelijkheden van het CJIB. Kijk eens op nvvk.nl of cjib.nl. De pilot met de rode knop waarover ik eerder vertelde, is gestart in de gemeente Eindhoven en Den Haag. Tijdens die pilot wordt nagegaan wat ervoor nodig is om de rode knop landelijk te gaan gebruiken. We zijn op de goede weg en blijven open staan voor verbeteringen.”

In deze reeks zijn verschenen

• Deel 1: “Integrale aanpak van de schuldenproblematiek”
• Deel 2: “Uitvoering en beleid dichter bij elkaar brengen”
• Deel 3: “Vroegsignalering is een goede ontwikkeling”
• Deel 4: “Gooi niet te snel het hele systeem op de schop”