10e Jaarcongres Gezondheidsrecht

• Overzicht relevante tuchtrechtelijke jurisprudentie van het afgelopen jaar

Er is meer aandacht nodig voor kinderrechten in het denken over recht en gezondheid. Over welke rechten gaat het dan en wat betekenen deze in de rechtsverhouding tussen arts, kind en ouders? Er is meer wat je moet doen of laten, als het om een kind als patiënt gaat. Aan bod komt:
• Informatieplicht van de arts
• Rol van ouders & de stem van het kind
• Shared Decision Making vanuit een kinderrechtenperspectief
• Het kinderrecht op gezondheid en innovatieve behandelingen

Een strafprocedure is één van de mogelijke juridische reacties op een incident bij de behandeling van een patiënt. Hoewel het strafrecht wellicht een geringe rol speelt als het gaat om aantallen vervolgingen en veroordelingen, is het strafrecht een niet te verwaarlozen juridische actie met grote maatschappelijke en voor de betrokkenen zeer ingrijpende gevolgen. Aan bod komt:

• Geheimhoudingsplicht en verschoningsrecht medisch professional
• Uitvoeren handelingen op gebied van individuele gezondheidszorg zonder BIG registratie
• Overige actualiteiten strafrecht in de zorg

Bestuurders en toezichthouders in de zorg moeten niet alleen intern verantwoording afleggen, maar ook extern. De NZa en IGJ houden ieder vanuit hun eigen verantwoordelijkheid toezicht op het goed bestuur. De afgelopen jaren is de bestuurlijke inrichting van zorginstellingen steeds verder gereguleerd. De Wet toetreding zorgaanbieders (Wtza) en Governancecode Zorg 2022 stellen nadere regels aan bestuur en toezicht, maar ook de medezeggenschap in zorginstellingen blijft zich ontwikkelen. Met de inwerkingtreding van de Aanpassingswet Wet toetreding zorgaanbieders (AWtza) zijn de jaarverantwoordingsregels overgeheveld naar de Wet marktordening gezondheidszorg. De overheid heeft in het voorjaar de uitkomsten van een onderzoek naar de rol en effecten van private equity in de zorg gedeeld en overweegt een aantal maatregelen door te voeren om mogelijke risico’s op nadelige effecten van investeringen door commerciële partijen (waaronder private equity) voor de kwaliteit, toegankelijkheid of betaalbaarheid van de zorg te mitigeren. U hoort de actualiteiten aan de hand van de volgende onderwerpen:
• Juridische normen goed bestuur
• Publiekrechtelijk toezicht op goed bestuur
• Ontwikkelingen in de wet- en regelgeving
• Recente rechtspraak over goed bestuur en medezeggenschap

Een belangrijke ontwikkeling in de gezondheidszorg betreft ‘netwerkzorg’. Deze vorm van zorg heeft verbetering van zorg tot doel; de patiënt heeft baat bij de juiste zorg op de juiste plek. Netwerkzorg is dus een goede ontwikkeling, maar een
neveneffect is dat onzorgvuldigheden in die samenwerking tot schade kunnen leiden. Het is niet uitgesloten dat de patiënt zijn schade op het zorgnetwerk wil verhalen. Maar hoe moet hij dat doen? Een snelle conclusie leert dat dit niet eenvoudig is, omdat het civiele aansprakelijkheidsrecht niet lijkt te zijn ingericht op deze variant van zorg. Aan bod komt:
• De ontwikkeling van netwerkzorg

• De varianten waarin netwerkzorg kan voorkomen

• De toepassing van het civiele aansprakelijkheidsrecht als het gaat om samenwerkingsgebreken met schade tot gevolg
Deelnemers worden uitgenodigd om mee te denken over passende oplossingen.

Op 1 juli 2020 is de 'Wet medezeggenschap cliënten zorginstellingen 2018' (Wmcz 2018) in werking getreden. De Wmcz 2018 heeft de ‘oude’ Wmcz vervangen, met de bedoeling om de positie van cliëntenraden te verstevigen.
Praktijk en rechtspraak wijzen uit dat instellingen en cliënten(raden) zeker niet altijd op één lijn zitten als het gaat om de manier waarop invulling wordt gegeven aan “cliëntmedezeggenschap”. Geschillen die daarover ontstaan kunnen onder de Wmcz 2018 worden voorgelegd aan een commissie van vertrouwenslieden (zoals de Landelijke Commissie van Vertrouwenslieden, de LCvV) en, in beroep, aan de Ondernemingskamer (OK). De uitspraken van de LCvV en OK tot nu toe zijn divers en gaan over bijvoorbeeld de advies- en instemmingsrechten van een (lokale of centrale) cliëntenraad, wijziging van een medezeggenschapsregeling, vergoeding van kosten van een externe adviseur, het (verplicht) instellen van een lokale cliëntenraad of een verzoek tot ontbinding van een cliëntenraad.

Het tiende Jaarcongres Gezondheidsrecht biedt een mooie gelegenheid om na 4,5 jaar Wmcz 2018 een tussenbalans op te maken. Welke uitspraken zijn gewezen? Welke lessen kunnen we trekken? Aan bod komt:

• Hoofdlijnen van de Wmcz 2018
• Uitspraken van de LCvV en de OK
• Verhouding tot andere sectorale regelgeving, zoals de Wet marktordening gezondheidszorg (Wmg) en Governancecode Zorg

Op 24 april jl. heeft het Europees Parlement de ‘European Health Data Space (EHDS) Verordening’ aangenomen en na een verdere formele bekrachtiging zal deze over twee jaar in werking treden. Het betreft hier zeer ingrijpende Europese wetgeving die de uitwisseling en beschikbaarstelling van persoonlijk medische gegevens van alle EU-burgers reguleert. De nieuwe regels moeten ervoor zorgen dat zorgverleners patiëntgegegevens makkelijker met elkaar kunnen uitwisselen voor medische behandelingen (primair gebruik). Daarnaast kunnen onderzoeksinstellingen, overheden en bedrijven toegang krijgen tot de medische gegevens van EU-burgers voor secundair gebruik, bijvoorbeeld voor het maken van gezondheidsbeleid of het ontwikkelen van medicijnen of zorggerelateerde producten of diensten. Snellere en betere zorg, maar ook sneller en beter onderzoek zijn belangrijke doelen.
De langste discussies over de EHDS in het Europees Parlement, maar ook tussen de lidstaten betrof het ontbreken van opt-in en opt-out mogelijkheden in het voorstel. Het compromis is een opt-out met loopholes geworden waardoor de beloofde grotere zeggenschap over de eigen gezondheidsgegevens vraagtekens krijgt. Er is nog veel onbekendheid met de EHDS, daarom komt in deze sessie aan bod:
• Een introductie over de EHDS, wat gaat er gebeuren en waarom?
• Wat zijn voor en nadelen voor burgers? En voor de zorgsector?
• Hoe verhoudt het opt-in en opt-out compromis zich tot de privacy wetgeving en het beroepsgeheim?
• Welke belangen spelen er, ook van bedrijven zoals farmaceuten en technologie bedrijven?
• Welke risico’s zien maatschappelijke organisaties?Bijvoorbeeld als het gaat om privacy en veiligheid.

De belangrijkste inzichten in de uitvoering van het Integraal Zorgakkoord (IZA) en aanpalende afspraken worden besproken. Aan bod komt:

• Concentratie en de uitwerking in IZA, inzichten NZA en AC
• Volumenormen
• Contracteren en IZA: hoe, wat en waar?
• Praktijk

Sinds 1 januari 2020 zijn ziekenhuizen in Vlaanderen verplicht om samen te werken in het kader van een locoregionaal klinisch ziekenhuisnetwerk. De wetgever heeft zich, om verschillende redenen, bewust beperkt tot het vastleggen van de minimale vereisten waaraan deze netwerken moeten voldoen. Aan bod komt:

• Redenen voor de oprichting van ziekenhuisnetwerken en vergelijking met de daarvoor al bestaande samenwerkingsmodellen
• Basiskenmerken waaraan ziekenhuisnetwerken moeten voldoen
• Samenstelling, bevoegdheden en werkwijze van de organen waarover elk ziekenhuisnetwerk moet beschikken: een netwerkbeheer, een functie netwerkhoofdarts en een medische netwerkraad
• Statuut van de ziekenhuisarts en de patiëntenrechten

publieke gezondheid en het voorzorgbeginsel

Een gezonde voedselomgeving is belangrijk in de strijd tegen ernstige aandoeningen zoals obesitas, diabetes type 2 en hart- en vaatziekten.?In onderzoek door de Universiteit van Amsterdam (Anniek de Ruijter ea, UvA, 2020) werd vastgesteld dat de Nederlandse overheid, op grond van Europese en nationale regelgeving, de verplichting heeft om zijn inwoners te beschermen tegen een ongezonde leefomgeving. En dus ook tegen een ongezonde voedselomgeving. Nederland krijgt steeds meer de vorm van een ‘voedselmoeras’. Bijna altijd en overal is een overvloed aan ongezond eten en drinken beschikbaar. Als de keuze voor gezond voedsel beperkt is, moeten overheden – volgens het voorzorgsbeginsel – actieve maatregelen nemen. Maar de maatregelen die tot nu toe worden genomen om een gezondere voedselomgeving te realiseren, zoals ambities in het preventieakkoord, hebben een vrijblijvend karakter. In een nieuwe vervolgstudie zijn de onderzoekers op zoek gegaan naar ruimtelijke, juridische aanknopingspunten om de voedselomgeving te kunnen reguleren (Tussen mens en ruimte, de (on)gezonde voedselomgeving als omgevingswaarde, UvA en Amsterdam UMC, 2023). Aan bod komt:

• Hoe kunnen we meten hoe gezond de voedselomgeving is?
• De juridische voorwaarden waaraan moet worden voldaan voor deze metingen
• Ontwikkeling van een meetinstrument met een afwegingskader
• Overige actuele ontwikkelingen publieke gezondheid, zoals de juridische procedures die momenteel aanhangig zijn omtrent de ‘sjoemelsigaret’

De Wet zorg en dwang (Wzd) regelt de rechten van mensen met een verstandelijke beperking en mensen met een psychogeriatrische aandoening die zorg van een zorgaanbieder ontvangen (zowel binnen instellingen als ambulant). De wet geeft ook het juridisch kader voor onvrijwillige zorg en onvrijwillige opname. Inmiddels is de Wzd ruim 4 jaar in werking en is er veel jurisprudentie verschenen. De wet zorgt in de praktijk voor belangrijke vragen en discussiepunten. In Den Haag wordt nu gewerkt aan aanpassingen van de Wzd, mede op grond van de eerste wetsevaluatie Wzd. Aan bod komt:
• Hoe krijgt de rechtspositie van cliënten in de praktijk vorm?
• (Ongewild) achter gesloten deuren in verpleeghuizen maar ook in de VG
• Wzd-klachtrecht
• Roken en alcohol in het verpleeghuis
• Rol en functie van cliëntenvertrouwenspersoon (CVP)
• Wilsbekwaamheid en vertegenwoordiging
• Samenloop Wzd en Wvggz
• Samenloop met de Wfz
• Actuele jurisprudentie
• Toekomstige wijzigingen Wzd

Bij de geneeskundige behandeling van patiënten maken hulpverleners steeds meer gebruik van technologische medische hulpmiddelen, waarbij in toenemende mate ook AI-technieken worden ingezet. Aan het gebruik van AI-systemen kunnen echter ook risico’s kleven. Deze risico’s ontstaan door problemen in de sfeer van de hulpverlener of ‘AI-systeem’-gerelateerde problemen. Wat betekent AI-gerelateerde schade voor de aansprakelijkheid van de hulpverlener en de verhaalsmogelijkheden van de patiënt?Aan bod komt:

• Is AI te beschouwen als hulpzaak?
• AI-systemen en de uitvoering van de verbintenis (waarin de tekortkoming is gelegen)
• Hebben hulpverleners verplichtingen aangaande het gebruik van AI en zo ja, welke?
• Wanneer kan de hulpverlener een tekortkoming in de nakoming van een of meer verplichtingen worden verweten en hoe zit het dan met de toerekening van die tekortkoming?
• Aansprakelijkheid en schadevergoeding (aan de hand van casuïstiek)?
• Verhaalsmogelijkheden van de patiënt?

De Belgische wetgever heeft de Wet Patiëntenrechten gewijzigd: is dit een kwalitatieve verbetering of een gemiste kans? Wat levert een vergelijking op tussen Nederland en België? Kan daaruit iets geleerd worden? De volgende patiëntenrechten komen aan bod:
• Recht op informatie
• Recht op geïnformeerde toestemming
• Rechten met betrekking tot het patiëntendossier
• Vertegenwoordiging
• Centrale aansprakelijkheid

De Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg (Wkkgz) verplicht zorgaanbieders tot goede zorg, openheid over fouten en incidenten en de bereidheid daarvan te leren. De wet waarborgt daarmee de kwaliteit van zorg. De wet geldt voor alle zorgaanbieders en is ook van toepassing op zzp’ers die werken binnen de zorg. De Wkkgz een kaderwet. Dit betekent dat er een aantal verplichtingen in staan vermeld, maar er ook ruimte is voor een nadere uitwerking door de verschillende zorgaanbieders. De Wkkgz is volop in beweging, zowel qua wetgeving als jurisprudentie. Aan bod komt:

• Ontwikkelingen zeggenschap van zorgverleners: eerste ervaringen met de wijziging Wkkgz, lid 2 van artikel 3
• HR-rechtspraak rondom openheid bij calamiteiten en in het delen/beoordelen van het dossier
• In hoeverre biedt de Wkkgz openheid voor derden (in het bijzonder het Openbaar Ministerie) om gegevens te vorderen die strikt genomen onder het medisch beroepsgeheim zouden moeten vallen, zoals incident- en calamiteitenrapportages?

In deze deelsessie bespreken we de belangrijkste ontwikkelingen in de zorgcontractering en regulering in 2024. Het jaar begon met de vernietiging van de concentratiebesluiten van de minister over kinderhartchirurgie. Wat is daar nu de stand van zaken? Het Hoofdlijnenakkoord van de nieuwe regering bevat een flink aantal maatregelen voor de zorg, waaronder de veelbesproken verlaging van het eigen risico. Gaan deze maatregelen de kostenstijgingen en personeelstekorten in de gezondheidszorg verhelpen? En wat doet de nieuwe regering met de plannen om de contracteergraad te verhogen? Andere onderwerpen die aan bod komen zijn:
• Wat betekenen de plannen van de nieuwe regering juridisch?
• Hoe staat het met het Wetsvoorstel bevorderen zorgcontractering?
• ‘Reële tarieven’: wat is de stand van zaken?
• Zet het CBb zijn kritische rechtspraak tegenover de NZa voort?
• Overige actuele ontwikkelingen

Het nieuwe Productaansprakelijkheidsrecht komt eraan. De Europese Commissie heeft op 28 september 2022 een voorstel gepresenteerd voor een herziene richtlijn Productaansprakelijkheid. Het voorstel moet ervoor zorgen dat de aansprakelijkheidsregels rekening houden met de aard en de risico’s van producten in het digitale tijdperk en de circulaire economie. Voorts poogt het te garanderen dat er altijd een bedrijf in de EU is dat aansprakelijk kan worden gesteld als een product afkomstig is van buiten de EU. Het voorstel verlicht de bewijslast in complexe zaken en neemt drempels weg voor het instellen van een vorderingen, terwijl het evenwicht tussen de legitieme belangen van fabrikanten, gelaedeerden en consumenten in het algemeen tracht te waarborgen. De Europese Commissie beoogt verder de rechtszekerheid te waarborgen door betere afstemming van productaansprakelijkheid op de regels inzake productveiligheid en door gedeeltelijke codificatie van rechtspraak. Het voorstel sluit aan bij de tendens in de rechtspraak: de HR laat minder ruimte voor verhaal van de schade van de patiënt als gevolg van een gebrekkig medisch product op de hulpverlener. Aan bod komt:
• Aansprakelijkheid van de hulpverlener voor gebrekkige hulpzaken
• Verhaalspositie van de benadeelde op de producent onder de nieuwe richtlijn:
o gebrekscriterium
o ontwikkelingsrisicoverweer
o bewijs van gebrekkigheid en causaal verband
o (nieuwe) vervaltermijn