11e Jaarcongres Gezondheidsrecht

Overzicht van de relevante tuchtrechtelijke jurisprudentie van het afgelopen jaar.

Na twee korte inleidingen gaan de sprekers met de zaal in gesprek over de gevolgen van de EHDS voor privacybescherming en beroepsgeheim aan de hand van enkele prikkelende stellingen, zoals “De AVG blijft patiënten beschermen, daar verandert de EHDS helemaal niets aan'', ''Door de EHDS is de geheimhoudingsplicht van hulpverleners een wassen neus geworden'' en ''Met de komst van de EHDS is de rol van de nationale wetgever uitgespeeld''.

Elke zorginstelling, ongeacht de omvang, kan het doelwit zijn van cybercriminaliteit. Het Z-CERT Cybersecurity Dreigingsbeeld voor de zorg laat opnieuw in 2024 een toename in het aantal digitale aanvallen tegen zorgorganisaties zien. Om de cyberbeveiliging en -weerbaarheid van essentiële diensten te verbeteren is er vanuit de Europese Unie nieuwe wetgeving geïntroduceerd: de Network and Information Security Directive (NIS2-richtlijn). Deze NIS2-richtlijn geldt ook voor de zorgsector. De richtlijn beschrijft onder meer minimale beveiligingsmaatregelen en roept een nieuwe registratie- en meldplicht in het leven. Ook kan sprake zijn van persoonlijke aansprakelijkheid van bestuurders. Momenteel wordt de richtlijn geïmplementeerd in de Nederlandse Cyberbeveiligingswet en deze treedt naar verwachting Q3 2025 in werking. Aan bod komt:
• Welke verplichtingen vloeien voort uit de NIS2-richtlijn?

• Hoe verhoudt deze wetgeving zich tot (de herziene) NEN 7510?
• Hoe zit het met sancties en handhaving?
• Wat betekent deze wetgeving voor de aansprakelijkheid van zorgbestuurders, als niet aan de nieuwe eisen wordt voldaan?

In deze sessie komen de laatste ontwikkelingen ten aanzien van ‘goed bestuur in de zorg’ aan de orde. Bestuurders en toezichthouders in de zorg moeten niet alleen intern verantwoording afleggen, maar ook extern. De NZa en IGJ houden ieder vanuit hun eigen verantwoordelijkheid toezicht op het goed bestuur. Aan bod komt:
• Actuele rechtspraak, praktijkvoorbeelden, ingediende wetsvoorstellen en aankomende wijzigingen op het gebied van goed bestuur in de zorg

Het aantal Nederlanders met chronische aandoeningen, waaronder hart- en vaatziekten, diabetes, maag-, darm- en leverziekten, dementie, depressie en obesitas, is de afgelopen jaren fors gestegen. De oorzaak wordt vooral toegeschreven aan een ongezonde leefstijl.
De overheid heeft een wettelijk omschreven rol in het terugdringen van het aantal chronisch zieken door het treffen van maatregelen om de gezondheid te bevorderen, maar meer dan eens suggereert zij dat ook op zorgverleners in de tweede lijn (zoals huisartsen, verloskundigen en medisch specialisten) plichten rusten ter bevordering van een gezonde leefstijl bij hun patiëntengroep. Genoemd worden het geven van advies over gezondheid en leefstijl en het aanbieden van of doorverwijzen voor een leefstijlinterventie.
Het hebben van rechtens afdwingbare plichten betekent ook dat het niet-nakomen daarvan consequenties kan hebben, zelfs in de vorm van aansprakelijkheid en een daaruit voortvloeiende schadevergoedingsplicht. Óf zorgverleners dergelijke plichten hebben en óf zij aansprakelijk kunnen zijn, is nog niet vaak onderzocht en daarom onderwerp van deze sessie.

De afgelopen jaren zijn er verschillende rechtszaken geweest waarin getracht werd het ongeboren kind waarvan de vrouw zwanger is, te beschermen tegen het schadelijke gedrag van de vrouw. Door drugs- of alcoholgebruik of het weigeren van medische hulp tijdens de zwangerschap loopt het ongeboren kind een grote kans op gezondheidsschade, of komt het in het ergste geval te overlijden voor de geboorte. In dat licht is de rechter de afgelopen jaren geconfronteerd met vragen als hoe ver dwangzorg op basis van de Wvggz kan worden opgelegd met het oog op het ongeboren kind, of een keizersnede kan worden uitgevoerd tegen de wil van de vrouw en of een vrouw strafrechtelijk vervolgd kan worden voor ernstig drugsgebruik tijdens de zwangerschap. Het lijkt erop, nu beschermingsmaatregelen voornamelijk via de rechter worden ontwikkeld en bestaande juridische kaders steeds verder worden opgerekt, dat fundamentele vragen onbesproken blijven. Aan bod komt:
• Biedt het huidige recht voldoende aanknopingspunten om het ongeboren kind te beschermen?
• Kunnen we van een zwangere vrouw wel verwachten dat ze vergaande inbreuken op haar lichamelijke integriteit accepteert?
• Wat is nu eigenlijk precies de juridische status van het ongeboren kind?

In augustus 2024 is de AI-verordening in werking getreden. De Verordening beoogt de introductie van AI-applicaties binnen Europa te reguleren, met onder meer een kader voor applicaties die verboden gaan zijn, maar ook ‘hoog-risico applicaties’ die, vanwege hun risico’s voor onder meer de gezondheid van mensen, met bijzondere waarborgen omkleed zullen moeten zijn. Als zodanig gaat de AI-verordening ook van wezenlijk belang zijn in de gezondheidszorg. Deze zal namelijk de inzet van deze nieuwe technologie gaan reguleren.
De Verordening wordt de komende jaren gefaseerd uitgerold. Begrip van het complexe kader dat geschapen wordt in de Verordening wordt in de komende tijd dus van toenemend belang voor juridische en andere professionals in de gezondheidszorg. Aan bod komt:
• De AI-verordening en in het bijzonder de verhouding daarvan tot het zorgregulatoire kader
• Naast de nieuwe Europese wetgeving blijft het vertrouwde gezondheidsrechtelijke kader (de WGBO, de Wet BIG, de Wkkgz) gewoon van kracht. Welke vragen roept dit op over hoe in de komende jaren invulling zal moeten worden gegeven aan het verantwoorde gebruik van de mogelijkheden van artificiële intelligentie in de zorg?

De belangrijkste inzichten in de uitvoering van het Integraal Zorgakkoord (IZA) en aanpalende afspraken worden besproken. Aan bod komt:?

• Concentratie en de uitwerking in IZA, inzichten NZA en AC??
• Volumenormen?
• Contracteren en IZA: hoe, wat en waar??
• Praktijk

Het sociaal domein is onderdeel van het gezondheidsrecht. Onder het sociaal domein verstaan we het veld dat uitvoering geeft aan de Jeugdwet, Wmo 2015 en deels de Wet publieke gezondheid. Je hoort de belangrijkste actualiteiten en ontwikkelingen, zoals de vraag wat vanuit juridisch perspectief wordt verstaan onder ‘eigen kracht’, welke mogelijkheden gemeenten hebben om het begrip jeugdhulp af te kaderen in de gemeentelijke verordening en hoe dient te worden omgegaan met het informeel pgb. Aan bod komt:
• Actualiteiten jurisprudentie Jeugdwet/Wmo 2015

• Voortgang Hervormingsagenda jeugd en Toekomstvisie kind- en gezinsbescherming
• Wet verbetering beschikbaarheid zorg voor jeugdigen

In deze sessie praten we u bij over de actualiteiten van de Wvggz en Wzd. Welke belangrijke ontwikkelingen spelen er op dit moment?
De langverwachte internetconsultatie van de Evaluatiewet Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg (Wvggz) en de Wet zorg en dwang (Wzd) is 20 maart jl. van start gegaan. Het is de bedoeling de rechtsbescherming van mensen die gedwongen zorg krijgen centraal te zetten en ervoor te zorgen dat de wetten beter uit te voeren zijn. Dat betekent zorgvuldige procedures en daarnaast maatwerk waar het kan. Op deze wijze moeten zorgverleners meer tijd krijgen voor het bieden van passende zorg. En meer ruimte om de wensen en voorkeuren van mensen die gedwongen zorg krijgen in de behandeling mee te nemen. Ook worden voorstellen gedaan om de samenloop tussen de Wvggz, de Wzd en de Wet forensische zorg (Wfz) te verbeteren, zodat mensen op de best passende plek zorg kunnen krijgen. Verder besteden we aandacht aan opvallende zaken uit de actuele jurisprudentie. Aan bod komt:
• Evaluatiewet Wvggz en Wzd: wat zijn de belangrijkste voorgestelde wijzigingen?
• Actuele jurisprudentie, zoals het rookbeleid maar ook belangrijke uitspraken van de HR
• De positie van de cliëntenvertrouwenspersoon en patiëntenvertrouwenspersoon
• Vertegenwoordiging en wilsbekwaamheid
• Overige actuele thema's

In Nederland heeft 50% van de volwassenen overgewicht (2023), en de verwachting is dat dat in 2040 62% van de volwassenen zal zijn. Daarnaast lijkt het niet goed gesteld met de Nederlandse voedselomgeving, de omgeving waarin mensen keuzes maken met betrekking tot voedsel: een rapport van de Universiteit van Wageningen uit 2021 laat onder andere zien dat bijna 80% van het (online) aanbod van de zes grootste supermarkten in Nederland niet in de Schijf van Vijf staat. De voedselomgeving wordt gevormd door verschillende factoren, zoals de prijs van voedsel, advertenties en promoties, de voorziening van informatie op productverpakkingen en de compositie van (bewerkte) voedingsmiddelen: allemaal factoren die door het recht worden gereguleerd. Aan bod komt:
• Hoe ziet het recht vanuit het perspectief van de voedselomgeving eruit op verschillende niveaus?
• Welke verplichtingen heeft Nederland onder internationale mensenrechtenverdragen?
• Welke rol speelt de Europese Unie in het vormgeven van de voedselomgeving?

In deze deelsessie bespreken we de belangrijkste ontwikkelingen in de zorgcontractering en regulering in 2025. Aan bod komt onder meer:
• Reële tarieven van zorginkopers
• De NZa als tariefbepaler
• De NZa als marktmeester
• Vergoeding van niet-gecontracteerde zorg
• Procedures over het Zvw-pakket

Hoe verhouden overheidsverplichtingen met betrekking tot publieke gezondheid en preventie zich tot individuele mensenrechten en hoever mag de overheid gaan in het aanzetten tot vaccinatie? Rogier Simons onderzocht deze vraagstukken in zijn proefschrift 'Vaccinatie: tussen vrijheid en dwang - Beschouwingen over verantwoorde regulering van vaccinatie' (mei 2025). In het proefschrift werden recente ontwikkelingen met betrekking tot de dalende vaccinatiegraad van het Rijksvaccinatieprogramma vergeleken met ontwikkelingen ten aanzien van het vaccinatiebeleid tijdens de coronapandemie. Aan bod komt:
• Actualiteiten met betrekking tot vaccinatie
• Update vaccinatiewetgeving: vaccinatie als voorwaarde voor toelating tot de kinderopvang
• Hoever mag verplichten gaan?; en andere fundamentele vragen over de reikwijdte van het recht op gezondheid en preventie

Kennis van het arbeidsrecht stelt juristen gespecialiseerd in het gezondheidsrecht beter in staat om te adviseren bij arbeidsgeschillen, tuchtprocedures, samenwerkingsconflicten en interne spanningen binnen zorginstellingen. In de praktijk gaan beide rechtsgebieden vaak hand in hand. Zorgverleners zijn immers werkzaam in loondienst of als zelfstandig ondernemer en bij medische incidenten of grensoverschrijdend gedrag kunnen zowel tuchtrechtelijke als arbeidsrechtelijke procedures aan de orde zijn. Ook thema’s als arbeidsomstandigheden, gezondheid op de werkvloer, samenwerking en gezagsverhoudingen raken aan beide rechtsgebieden. Daarnaast kan zorgwetgeving (Wkkgz, Wet BIG) arbeidsrechtelijke consequenties hebben. Arbeidsrechtelijke ontwikkelingen hebben bovendien impact op de kwaliteit en veiligheid van de zorg. Denk aan recente handhavingsacties van de Belastingdienst rond schijnzelfstandigheid, die directe gevolgen hebben voor de inzet van zzp’ers in de zorg. In deze sessie bespreken we actuele ontwikkelingen in het arbeidsrecht die relevant zijn voor juristen gezondheidsrecht. Onder andere de volgende thema’s komen aan bod:
• Schijnzelfstandigheid
• Uitzend/detacheringsbureaus
• Fraude met diploma’s en VOG’s
• Onveilige werksfeer – rol bestuurders, collega’s, vakbonden

Een strafprocedure is één van de mogelijke juridische reacties op een incident bij de behandeling van een patiënt. Hoewel het strafrecht wellicht een geringe rol speelt als het gaat om aantallen vervolgingen en veroordelingen, is het strafrecht een niet te verwaarlozen juridische actie met grote maatschappelijke en voor de betrokkenen zeer ingrijpende gevolgen. Aan bod komt:
• Off label voorschrijven medicatie bij coronapatiënten
• Dood door schuld in de gezondheidszorg

• Overige actualiteiten strafrecht in de zorg (zorgfraude)

Samenwerking in de zorg slaat al enige tijd de klok, met het Integraal Zorgakkoord (IZA) als stevige impuls. Menig initiatief ziet het daglicht, op contractuele basis of in verdergaand organisatorisch verband. Bij het aangaan van een samenwerking krijgen zorgaanbieders te maken met uiteenlopende juridische vraagstukken. Aan bod komt:
• Waar moeten zorgaanbieders op letten?
• Wat zijn de ontwikkelingen op dit vlak, waar gaat het soms mis en welke lessen kunnen we trekken uit recente rechtspraak?
• Andere (actuele) juridische aspecten van samenwerking