Van krijtstrepen op het asfalt naar 3D-reconstructies, AI en computermodellen. Verkeersveiligheid is een complex vakgebied waarin wetenschap, techniek en praktische ervaring samenkomen en een essentieel onderdeel van ons dagelijks leven. De mensen die zich hierop richten, spelen een cruciale rol in het verbeteren van de veiligheid op de weg. em. prof. dr. ir. Jac Wismans en Willem Baan Hofman zijn twee vooraanstaande professionals in dit vakgebied die hun kennis en ervaring al decennialang inzetten om ongevallen beter te begrijpen en de gevolgen van botsingen te voorspellen. De noodzaak voor meer jonge professionals is groot, maar met een gezamenlijke inzet en doorlopende kennisdeling blijft het vakgebied zich ontwikkelen. Congressen, internationale samenwerking en onderwijs blijven essentieel voor het verder verbeteren van de verkeersveiligheid en de analyse van verkeersongevallen.

Voor het Congres Snelheid, Schade en Schuld Verkeersveiligheid delen Jac en Willem hun ervaring en visie over hun werk en het belang van ongevallenanalyse. 

Nederland in de wereldwijde top 
Als het gaat om kennis en onderzoek in het vakgebied van ongevallenanalyse, staan Nederland en andere Europese landen op gelijk niveau. Nederland heeft jarenlang vooropgelopen in onderzoek naar letsels en de relatie met ongevallen. Jac en Willem geven aan dat de samenwerking met andere Europese landen via de EVU (Europese Vereniging voor Ongevallenanalyse) het mogelijk maakt om kennis te delen en nieuwe ontwikkelingen te omarmen. Hoewel er altijd innovaties zijn, blijft Nederland een belangrijke speler op het gebied van verkeersongevallenanalyse.

Jac: “Nederland heeft altijd een leidende rol gespeeld in de verkeersveiligheid, zowel op het gebied van technische innovaties als het gebruik van geavanceerde simulaties. TNO, het Nederlandse organisatie voor toegepast wetenschappelijk onderzoek, was bijvoorbeeld een pionier in het gebruik van crashdummies en simulatiesoftware, waarmee verkeersveiligheid op een wiskundige en nauwkeurige manier kon worden geanalyseerd”.

De charme van vroeger: van remproeven tot... lijken
“Vroeger deden we remproeven met auto's zonder ABS,” zegt Willem. “Dan kon je snelheid exact afleiden uit remsporen.” Jac herinnert zich de begintijd van de letselbiomechanica: “Toen hadden we nog geen goede dummies en werkten we met proefpersonen – en ja, ook met lijken. Die tijd is voorbij, gelukkig. Nu doen we alles met simulaties en zeer realistische crashdummies. Op het congres Snelheid, schade en schuld is er ook een praktijkproef gepland: een rijtest met een pop op de weg om te laten zien wanneer rijhulpsystemen (ADAS) wél en níet ingrijpen. Willem: “Heel leerzaam om te zien hoe onbetrouwbaar die systemen soms nog zijn.”

De verandering in verkeersongevallen en de toekomst van veiligheid
Jac: “In de jaren '70 kende Nederland, net als veel andere landen, een hoog aantal verkeersdoden, met als piek het aantal van bijna 3.000 doden per jaar. In de afgelopen decennia is dit aantal echter drastisch gedaald, onder andere door verbeterde voertuigen die steeds beter zijn uitgerust met veiligheidssystemen zoals airbags, kreukelzones en gordels. De huidige situatie, met minder dan 700 doden per jaar, is een duidelijk bewijs van de vooruitgang die is geboekt op het gebied van verkeersveiligheid”. 

Echter, ondanks deze vooruitgang, blijft het aantal doden bij kwetsbare verkeersdeelnemers, zoals fietsers, zorgwekkend hoog. Fietsers, vooral diegenen die gebruik maken van snellere voertuigen zoals e-bikes en fatbikes, vormen nu een steeds grotere groep van verkeersslachtoffers die inmiddels het aantal verkeersdoden onder auto inzittenden overstijgt. Willem: “Fatbikes zijn makkelijk op te voeren tot 40 km/u. Wij hebben er zelf één gekocht om het gedrag te analyseren. In simulaties kijken we wat die hogere snelheid met het lichaam, voetganger of ander voertuig doet bij een val,” vertelt Willem. Dit geeft aan dat de focus op de bescherming van auto inzittenden niet voldoende is en dat er meer aandacht moet komen voor de veiligheid van andere verkeersdeelnemers.

Snelheid als belangrijkste factor in verkeersongevallen
Jac: “Een centraal thema in de studie van verkeersongevallen is snelheid. Hoe sneller een voertuig zich verplaatst, hoe groter de kans op een ernstig ongeval. Niet alleen de absolute snelheid, maar ook de snelheidsverschillen tussen verschillende soorten verkeer spelen een cruciale rol. Dit wordt duidelijk bij het voorbeeld van een auto die 100 km/u rijdt en een fietser die 15 km/u rijdt: de risico's voor de fietser zijn enorm als er een aanrijding tussen beiden plaatsvindt. In verkeers- en ongevalsanalyse is het dan ook essentieel om een goed beeld te krijgen van de snelheid tijdens een ongeval, omdat dit helpt bij het vaststellen van de schuldvraag en het begrijpen van de oorzaken van het incident”.

De toekomst van verkeersveiligheid: zelfrijdende auto’s en kunstmatige intelligentie
Zelfrijdende voertuigen worden vaak gezien als dé oplossing voor menselijke fouten in het verkeer. Grote bedrijven als Tesla investeren volop in deze technologie. Toch blijven experts Jac en Willem sceptisch, vooral over de inzetbaarheid in complexe stedelijke omgevingen.

Willem, die zelf test met een semi-autonome auto, ziet vooruitgang maar waarschuwt: “Je moet altijd blijven opletten.” Volgens hem is volledig autonoom rijden op snelwegen haalbaar, omdat de situaties daar voorspelbaar zijn. In steden met veel variatie in verkeersdeelnemers, zoals Amsterdam of Aziatische megasteden, acht hij het onwaarschijnlijk dat volledige autonomie ooit haalbaar is. Jac vult aan dat eerdere voorspellingen over de snelheid van deze ontwikkeling te optimistisch waren.

Hoewel AI steeds volwassener wordt en bijdraagt aan efficiënter werken, blijft de uitrol van volledig autonome voertuigen complex en tijdrovend. Wel verwachten Jac en Willem meer geavanceerde rijassistentiesystemen die de bestuurder ondersteunen en de verkeersveiligheid verhogen.

Van videoanalyse tot fotogrammetrie: beeld als bewijs
Willem legt uit hoe beelden van ongevallen steeds belangrijker worden. “Soms filmen mensen een scherm met hun telefoon, dat levert dramatische kwaliteit op. Maar we kunnen er vaak nog steeds wat mee.” Dankzij 3D-modellen van de omgeving – opgebouwd via fotogrammetrie – kunnen zelfs onbetrouwbare videobeelden waardevol worden. “Als je het camerastandpunt goed weet, kun je toch snelheden reconstrueren.”

Jac vult aan: “Vroeger gebruikten we al bolletjes in het beeld om diepte te bepalen. Nu gaat dat veel sneller en nauwkeuriger.” Dat beeldmateriaal is cruciaal, want met moderne voertuigen (denk aan ABS) ontstaan er geen klassieke remsporen meer – en dus is creativiteit nodig.

Nieuwe wetgeving: artikel 5a Wegenverkeerswet
Recent is artikel 5a toegevoegd aan de Wegenverkeerswet. Volgens Willem een nuttige toevoeging: “Het maakt het mogelijk om iemand te veroordelen voor roekeloos gedrag, zónder dat je een direct causaal verband met een ongeval hoeft aan te tonen. Bijvoorbeeld als iemand 10 seconden voor de botsing 80 km/u reed in een 50-zone. Dat helpt het OM enorm.”

Opleiding en toekomst van de ongevallenanalyse
Het tekort aan nieuwe professionals in de ongevallenanalyse is een zorg. De meeste opleidingen komen vanuit de politieacademie, maar verder is er geen breed aanbod. Toch zijn er wel andere landen, zoals Oostenrijk, waar onderwijs op dit gebied wordt aangeboden. De noodzaak voor expertise op het gebied van voertuigtechniek, voertuigdynamica, natuurkunde en zelfs videobeelden wordt steeds groter. Desondanks zijn Jac en Willem optimistisch over de toekomst. Er is een groeiende interesse voor ongevallenanalyse, mede door de internationale samenwerking en kennisdeling, bijvoorbeeld binnen de Europese vereniging EVU. Dit biedt hoop voor de instroom van nieuwe specialisten.

Het belang van congressen en internationale samenwerking
Beide experts benadrukken het belang van congressen en evenementen die het vakgebied verder kunnen helpen. In Nederland is het al jaren geleden dat een congres werd gehouden, maar zowel Jac als Willem vindt dat zulke evenementen onmisbaar zijn. Niet alleen voor professionals die direct betrokken zijn bij ongevallenanalyse, maar ook voor degenen die hun kennis gebruiken, zoals verzekeraars, politie en de rechtbanken. Dergelijke bijeenkomsten kunnen ook toekomstige specialisten inspireren.

Conclusie: De toekomst van verkeersveiligheid in Nederland
Nederland heeft door de jaren heen grote vooruitgangen geboekt in het verbeteren van de verkeersveiligheid, dankzij innovatieve technologieën en de inzet van wetenschappelijk onderzoek. Van de ontwikkeling van crashdummies tot de inzet van geavanceerde simulatiesoftware, het land heeft wereldwijd invloed gehad op de ontwikkeling van verkeersveiligheidsstandaarden. Toch blijven er uitdagingen, vooral op het gebied van de bescherming van kwetsbare verkeersdeelnemers, zoals fietsers. De opkomst van zelfrijdende voertuigen biedt nieuwe mogelijkheden, maar de technologische en maatschappelijke uitdagingen zijn groot. De toekomst van verkeersveiligheid zal blijven evolueren, met als doel om het aantal ongevallen en slachtoffers verder te reduceren. 

Een ding is een feit: het vak blijft mensenwerk. Of zoals Jac het mooi verwoordt: “AI maakt mij voorlopig nog niet overbodig.”

www.congressnelheidschadeschuld.nl

De geïnterviewden:
em. prof. dr. ir. Jac Wismans: Van TNO naar zelfstandigheid
Jac heeft zijn carrière gewijd aan verkeersveiligheid. Hij begon zijn loopbaan bij TNO in Delft, waar hij medeoprichter was van het botsveiligheidsonderzoek, inclusief de ontwikkeling van  veiligheidspoppen (dummies), computer simulaties en wettelijke maatregelen wereldwijd. Gedurende deze periode werd hij ook deeltijds hoogleraar aan de TU/e in Eindhoven. Circa 16 geleden besloot Jac een nieuwe weg in te slaan. Hij stopte bij TNO en ging als zelfstandige verder. Zijn werk bracht hem onder andere naar Zweden, waar hij samenwerkte met Volvo en Chalmers University. Sinds 2008 is hij eigenaar van het adviesbureau SAFETEQ en o.a. werkzaam op het terrein van de ongevalsanalyse. Jac richt zich vooral op de causaliteit van letsels in botsingen. Zijn focus ligt op het begrijpen van de relatie tussen een aanrijding en de verwondingen die daaruit voortkomen. Jac combineert zijn kennis als ingenieur met inzichten vanuit de juridische  en de medische wereld, wat zijn werk uniek maakt. Hij houdt zich zowel bezig met civiele zaken (zoals tussen verzekeraars en andere partijen) als met strafrechtelijke kwesties. Dit veelzijdige werk is voor Jac een passie, zelfs nu hij de pensioenleeftijd is gepasseerd.

Willem Baan Hofman: Een praktijkgerichte carrière
De carrière van Willem startte in de automotive wereld, waar hij als monteur werkte. Na een verdere studie kwam hij bij de politie terecht, waar hij zich specialiseerde in verkeersongevallenanalyse. Bij de politie werkte hij ruim 20 jaar, onder andere bij de afdeling die zich richtte op technisch onderzoek naar verkeersongevallen (Verkeersongevallen- & analysedienst, VOA), zoals de Landelijke Eenheid, die zich bezighield met bijzondere voertuigen en vrachtwagens. Hij speelde een actieve rol in het ontwikkelen van nieuwe opleidingsmethoden en was later zelfs examinator aan de politieacademie. In 2009 besloot Willem zijn eigen ongevallenanalysebureau te starten, waarmee hij zowel civiele als strafrechtelijke zaken behandelt. Dit bureau werkt met verzekeraars, letselschadeadvocaten en rechtbanken. Willem werkt nu samen met zijn zoon, en zij hebben onlangs hun team uitgebreid met een extra medewerker.