Hoewel schuldenproblematiek een beladen onderwerp blijft en de coronacrisis een aanzienlijke economische impact zal hebben, zijn de deskundigen optimistisch ten aanzien van de ontwikkelingen in de aanpak van schulden. Vooral op het gebied van digitalisering worden veel kansen geïdentificeerd en benut.
De trends die dit jaar door diverse professionals (van gerechtsdeurwaarder tot hulpverlener of onderzoeker) worden herkend, hebben vooral betrekking op betere voorlichting, begeleiding en samenwerking dankzij digitalisering.
Zelfstandig ondernemers worden daarnaast door menigeen bestempeld als doelgroep die (proactief) aandacht behoeft.
Kerckebosch vroeg 12 experts, die veelal ook betrokken zijn bij onze schuldhulpverleningsopleidingen, welke bewegingen zij zien in hun vakgebied. Dit zijn hun bevindingen:
1. Meer begrijpelijke communicatie en ketensamenwerking
Paul Otter
Syncasso
Paul Otter is gerechtsdeurwaarder, verbinder, innovator en blogger. Hij is trekker van het SyncassoLab en bestuurslid van de Koninklijke Beroepsorganisatie van Gerechtsdeurwaarders. Hij deelt zijn kennis via diverse podia, waaronder onze schuldhulpverleningsopleidingen.
Gerechtsdeurwaarder Paul Otter ziet ketensamenwerking op dit moment als het speerpunt voor de aanpak van schulden. Hij voorziet mede hierdoor steeds effectievere communicatie en betere beschikbaarheid van informatie:
“De meest waardevolle ontwikkeling voor de aanpak van de schuldenproblematiek vind ik ketensamenwerking. Een goed voorbeeld daarvan is het online platform Schuldenwijzer dat is ontwikkeld door de gerechtsdeurwaarders om burgers en hun hulpverleners actueel inzicht te bieden in de schuldpositie. Alle bij gerechtsdeurwaarders bekende schulden worden daarin geregistreerd en bijgehouden.
De communicatie tussen schuldeisers en -hulpverleners wordt versneld en verbeterd door het Schuldenknooppunt-platform van de NVVK. Een veilig en centraal portaal dat de communicatie en de doorlooptijd van het schuldhulptraject sterk zal verbeteren.
Begrijpelijke communicatie over schulden krijgt gelukkig ook steeds meer aandacht. Het delen van informatie en kennis en onderzoek is essentieel voor de oplossing van de schuldenproblematiek.”
2. Meer uniformiteit en lokale samenwerking
Marco Florijn
NVVK
Marco Florijn is voorzitter van het NVVK en ondernemer. Hij was voorheen tevens wethouder in Gemeente Leeuwarden en Gemeente Rotterdam en bekleedde diverse bestuurlijke functies binnen verenigingen, waaronder de VNG, als voorzitter van de Commissie Werk en Inkomen en de PvdA, als bestuurslid.
Voorzitter van het NVVK, Marco Florijn, is met name positief ten aanzien van de diverse samenwerkingsinitiatieven die momenteel van de grond komen. Mede door meer uniformiteit in de aanpak ziet hij kansen ontstaan voor het voorkomen van problematische schulden:
“De trends die ik zie is dat schuldenproblematiek steeds beter begrepen wordt vanuit gedrag en vanuit stijgende vaste lasten. Een samenwerking tussen de NVVK en SchuldenLabNL om met gemeenten succesvolle interventies op te schalen zie ik op collectief schuldregelen, het Schuldenknooppunt (berichtenverkeer) en perspectiefaanpak voor jongeren.
Uniformiteit in aanpak en diversiteit in lokale samenwerkingen zijn steeds meer geaccepteerd. Er wordt steeds beter afgestemd tussen vrijwilligers en professionals. Al deze ontwikkelingen leiden ertoe dat meer professionals hun handen vrij krijgen om meer mensen beter te helpen en we eerder kunnen ingrijpen bij problematische schulden waardoor het schuldenbedrag daalt.
De huidige coronacrisis zal ook economische effecten hebben. We zullen deze in 2020 en 2021 goed in de gaten houden en bereiden ons voor op flexibele toepassing van regels en richtlijnen, aanvullende afspraken met schuldeisers en maatregelen ter ondersteuning van ondernemers en huizenbezitters.
Tot slot zie ik een groei van schuldbemiddelen als oplossing naar het saneringskrediet. Dat stemt mij hoopvol, want dat is beter voor de schuldenaar en de schuldeiser, tegelijkertijd levert het extra tijdswinst op bij professionals.”
3. Meer voorlichting en betere ondersteuning voor zzp’ers
Jacqueline Zuidweg
Zuidweg & Partners
Jacqueline Zuidweg is eigenaar van het door haar opgerichte Zuidweg & Partners. Ze probeert waar mogelijk om een betere landelijke, kwalitatief goede schuldhulpverlening te bewerkstelligen in Nederland. Dit doet zij onder meer door het geven van voorlichting en het opzoeken van landelijke publiciteit.
Ondernemer op het gebied van schuldhulpverlening Jacqueline Zuidweg ziet dat er momenteel terecht meer aandacht naar zzp’ers uitgaat. Diverse recent gestarte campagnes, zowel richting gemeenten om de juiste hulpverlening te verstrekken als richting de ondernemers zelf, zijn hier een goed voorbeeld van:
“Staatssecretaris Van Ark is er sinds vorig jaar duidelijk over: gemeenten mogen zelfstandigen niet weigeren aan het schuldhulpverleningsloket. De Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (Wgs) is altijd ook bedoeld geweest voor de zzp’er, ofwel de ondernemer natuurlijk persoon. De staatssecretaris weet zich hierbij gesteund door meerdere rapporten van de Nationale Ombudsman.
Om dit meer onder de aandacht te brengen bij de gemeenten, zijn de volgende acties door het ministerie uitgezet:
- Aanpassing en daarmee verduidelijking van de Memorie van Toelichting van de Wgs
- Recent gestarte voorlichtingsbijeenkomsten voor gemeenten, georganiseerd door Schouders Eronder i.s.m. PPO
- Social media-campagne ‘Kom uit je schuld’
Maar nu veel ondernemers door de coronacrisis in ernstige financiële problemen zijn geraakt en de gemeenten een belangrijke rol vervullen bij de uitvoering van steunmaatregelen, is de verwachting dat in 2020 iedere ondernemer natuurlijk persoon met problematische schulden hier nu ook hulp voor kan krijgen.
4. Meer aandacht voor ondernemers met problematische schulden
Jan Pitstra
Gemeente Zwolle, ZWIOS
Jan Pitstra is Adviseur IV bij de Gemeente Zwolle, Panellid HBO rechten bij Netherlands Quality Agency (NQA) en betrokken bij de diverse opleidingen en verenigingen op het gebied van schuldhulpverlening, waaronder de adviescommissie permanente educatie van de Raad voor Rechtsbijstand Bureau Wsnp.
Ook adviseur en docent Jan Pitstra meent dat de aangescherpte aandacht voor ondernemers op dit moment een van de belangrijkste ontwikkelingen zijn binnen de schuldhulpverlening:
“DE trends bij de aanpak van schuldenproblematiek in mijn functie zijn denk ik enerzijds een intensivering van het inzetten van dwangakkoorden en anderzijds veel aandacht voor schuldhulpverlening aan ondernemers.
Ik verwacht dat 2020 met name het jaar wordt voor de ondernemer met problematische schulden.”
5. Een meer persoonsgerichte benadering
Jolanda Hemmes-Blumers
Centraal Justitieel Incassobureau, Ministerie van Justitie en Veiligheid
Als Accountmanager Schuldregeling bij het Centraal Justitieel Incassobureau heeft Jolanda Hemmes-Blumers veel kennis van zaken op het gebied van schuldenproblematiek. Zij is betrokken bij diverse landelijke programma’s, initiatieven op het gebied van schuldhulpverlening, geeft trainingen en houdt zich bezig met voorlichtingsactiviteiten.
Volgens Jolanda Hemmes-Blumers is een van de positieve uitkomsten van betere ketensamenwerking dat cliënten een persoonlijkere aanpak voorgesteld krijgen. Meer maatwerk is de tendens die zij signaleert in 2020:
“Vanuit mijn functie zie ik dat het CJIB, samen met haar (keten)partners, werkt aan beter, slimmer en persoonsgerichter innen en incasseren. Met een persoonsgerichte benadering willen we voorkomen dat mensen die niet kunnen betalen onnodig ver in het incassotraject komen en schulden onnodig oplopen.
Hoe we dat doen? Ons betalingsregelingenbeleid biedt de mogelijkheid tot maatwerk waarvoor eventueel uitstel van betaling kan worden geboden. Zeker als een schuldhulpverleningsinstantie tijd nodig heeft om zicht op de financiële situatie te krijgen. Het is de ambitie van het CJIB om de persoonsgerichte aanpak verder te ontwikkelen. Bijvoorbeeld door in te zetten op het ontwikkelen van (keten)portalen, waarmee we informatie van (keten)partners kunnen verbinden. Op die manier maken we beter en slimmer innen en incasseren mogelijk.”
6. Meer hulp op maat en preventie door vroegsignalering
Corno van Renssen
Gelderse Stichting voor Beheer en Bewindvoering (GSBB), BPBI
Corno van Renssen is directeur/bestuurder van de GSBB en Lid ledenraad BPBI. Hij is een allrounder op bestuurs-, directie- en managementniveau en gespecialiseerd in het bestuur en management van dienstverlenende organisaties in profit en non profit. Corno is daarnaast werkzaam als coach, projectleider en adviseur.
Vroegsignalering is van groot belang voor een effectieve aanpak en voorkoming van problematische schulden. Corno van Renssen ziet hier als directeur van het GSBB veelbelovende ontwikkelingen:
“In 2020 verwacht ik dat de door veel gemeenten en rijk uitgesproken ambities in de schuldhulpverlening op steeds meer plaatsen een concrete vertaling gaan krijgen. Op mijn vakgebied, dat van het beschermingsbewind, wil ik twee trends uitlichten:
De eerste is hulp op maat door samenwerking. Ik zie dat steeds meer gemeenten vanuit inhoud en een positieve visie op het bieden van passende financiële zorg aan inwoners, de samenwerking met bewindvoerders en rechtspraak opzoeken. Inhoudelijk gaat het hier steeds om laagdrempelige toeleiding, deskundige triage en vlotte instroom naar de meest passende voorziening. Bij de triage komen verschillende vormen voor, die inhoudelijk dicht bij elkaar liggen, zoals: gezamenlijke intake door gemeente en bewindvoerder, inzet van een schuldenrechter, inzet van een screeningsinstrument (veelal Mesis), vroegtijdige afstemming en informatie-uitwisseling tussen gemeente en bewindvoerders op basis van afspraken vastgelegd in een convenant. Voorbeelden en pilots zijn er al veel (Tilburg, Amsterdam, Rotterdam, Arnhem, Harderwijk, Den Haag, enzovoorts) en deze worden constructiever en volgen elkaar in hoog tempo op. Een prima ontwikkeling, die het ophanden zijnde gemeentelijk adviesrecht schuldenbewind misschien wel overbodig maakt.
Een tweede ontwikkeling is die naar echte preventie. Deze is van nog veel groter belang en ik verwacht en hoop dat dit in 2020 door zal zetten. De verdere verschuiving van de symptoombestrijding, die schuldhulpverlening toch goeddeels is, via vroegsignalering, die inmiddels wel structureel ingebed mag zijn bij gemeenten, naar daadwerkelijk voorkómen van armoede en schulden, is essentieel. De visies liggen er, om er één dicht bij huis te noemen: “alle Arnhemmers schuldenvrij”.
Met preventie schuift bij gemeenten de focus in de aanpak van het schuldenprobleem nog verder naar voren: naar de life events (zoals scheiden, baanverlies, kinderen krijgen, op jezelf gaan wonen, ouder worden) en omstandigheden die schulden veroorzaken en in de hand werken. Voor beschermingsbewind zie ik dat dit terecht en gelukkig weer wordt gezien en aanvaard als passende preventie en ondersteuning bij mensen bij wie dit nodig is – dementie of een verstandelijke beperking kunnen voorbeelden zijn – ook in een fase waarin de schulden of het financieel misbruik zich nog niet concreet hebben aangediend.
Ook de landelijke beweging naar voorkómen zal doorgaan. Hierbij denk ik aan het vervangen van het toeslagensysteem, de vereenvoudiging van het oerwoud aan inkomensafhankelijke en – ondersteunende regelingen, het contraproductieve boete- en incassobeleid van overheden, het repareren van de naargeestige armoedeval, die samen aan de Nederlandse schuldenproblematiek hun drijfzandachtig karakter geven.”
7. Meer transparantie door middel van digitalisering
Wilbert van de Donk
Janssen & Janssen c.s. Incasso & Gerechtsdeurwaarders
Wilbert van de Donk is ruim 28 jaar directeur/gerechtsdeurwaarder bij Janssen & Janssen en tevens voorzitter van de Koninklijke Beroepsorganisatie van Gerechtsdeurwaarders (KBvG). Hij is betrokken bij diverse opleidingen en weet als geen ander wat er op dit moment binnen de branche speelt.
Volgens vakexpert Wilbert van de Donk boekt de schuldhulpverlening met name dankzij digitalisering momenteel vooruitgang. Een beter schuldenoverzicht is een van de positieve uitkomsten hiervan:
“Voor de Gerechtsdeurwaarder is 2020 het jaar van de verdergaande transparantie. Dat geven we verder vorm door de doorontwikkeling van onze ‘Schuldenwijzer’. Daarin staan (nu al) vermeld alle door de gerechtsdeurwaarders gelegde beslagen op loon en uitkering. Met een simpele inlog is een digitaal compleet overzicht te genereren. Dat is voor ons de opmaat naar een verder Verbreed Digitaal Beslagregister waar ook de overheids-schuldeisers op moeten worden aangesloten.
Wij menen dat voor effectieve en doortastende schuldhulpverlening essentieel is dat het schuldenoverzicht altijd actueel beschikbaar is. Minstens zo belangrijk natuurlijk is de inzichtelijkheid van de vereenvoudigde beslagvrije voet. Met alle ketenpartners zetten we in voor een snelle implementatie.”
8. Meer inzicht dankzij digitalisering
Erik Boerma
IVO Rechtspraak
Erik Boerma is senior rechter en portefeuillehouder IVO-Toezicht, treedt regelmatig op als spreker/docent. Hij is deskundig in internationaal recht, ondernemingsrecht, overheid, civiele geschillen en geschillen.
Ook mr. Erik Boerma is positief over de ontwikkelingen op het gebied van digitalisering. Hij hoopt dat dit verdere samenwerking binnen de sector ten goede komt:
“Een van de problemen bij de aanpak van schulden is het gebrek aan gezamenlijk inzicht tussen instanties zoals gemeenten, rechtspraak, schuldeisers, burgers, schuldhulpverlening, bewindvoerders.
Ik verwacht dat het door de steeds verdergaande digitalisering van bijvoorbeeld bewindvoerders en rechtspraak makkelijker wordt om inzicht te krijgen. De vervolgvraag is dan wat we kunnen doen om op basis van dat inzicht de schuldhulpverlening beter en effectiever te maken. En dan niet zozeer door beleid en/of regels, maar ook door te organiseren. Ik vind ons gezamenlijk organiserend vermogen laag. Ik hoop dat we daar stappen in kunnen gaan zetten”.
9. Versnelde hulpverlening
Dick van Maanen
Stadsring51
Dick van Maanen is directeur-bestuurder bij Stadsring51 en bestuurslid bij de NVVK branchevereniging voor schuldhulpverlening en sociaal bankieren. Hij heeft vele jaren ervaring in de schuldhulpverlening op bestuursniveau en deelt zijn kennis met regelmaat voor educatieve doeleinden en voorlichting.
Dick van Maanen meent vanuit zijn ervaring als directeur-bestuurder bij Stadsring51 dat de hulpverlening dit jaar sneller op gang kan worden gebracht. Een aandachtspunt blijft echter de terughoudendheid van mensen in lastige financiële situaties om hulp te vragen:
“2020 wordt het jaar van de versnelling. Het thema ‘schuldenproblematiek’ is hot, vooral de traagheid van onze processen krijgt aandacht. Dit jaar gaan we door realisatie van het Schuldenknooppunt, collectief schuldsaneren en meer saneringskredieten verlenen, mensen met schulden beter en vooral sneller helpen.
Maar hoe goed ons aanbod voor mensen met schulden ook is, zij zijn het toch echt zelf die de uitgestoken hand moeten pakken. Dat dit te vaak niet gebeurd omdat ze de weg niet vinden, murw geslagen door omstandigheden simpelweg niet in actie komen of zichzelf overschatten is de realiteit. Een realiteit die mij ook dit jaar ’s nachts nog wel eens wakker zal houden.”
10. Meer focus op de effectiviteit van de aanpak
Roeland van Geuns
Amsterdams Kenniscentrum voor Maatschappelijke Innovatie
Roeland van Geuns is Lector Armoede Interventies en werkzaam hij het Amsterdams Kenniscentrum voor Maatschappelijke Innovatie van de HvA, Faculteit Maatschappij en Recht. Hij is tevens auteur van het boek "Hulp bij armoede: Bouwstenen voor effectieve hulpverlening bij armoede en schulden”.
Roeland van Geuns richt zich vanuit zijn expertise vooral op ontwikkelingen ten aanzien van effectieve interventie. Hierin voorziet hij dat er nog een grote slag te slaan is in 2020:
“Laat ik positief beginnen: er lijkt een grotere belangstelling te komen voor wat nu echt effectief is bij het aanpakken van schulden, althans in woord. Politici, bestuurders en uitvoerders zeggen dat gedaan moet worden wat werkt. Tegelijkertijd zien we echter dat onderzoek dat gericht is op het meten van effectiviteit nauwelijks gefinancierd wordt.
Bovendien lijkt er een taboe te rusten op het stoppen met initiatieven en projecten wanneer duidelijk is dat een aanpak of benadering niet aan de meest basale voorwaarden voor effectiviteit voldoet.
Ten slotte zien we dat de echte oorzaken voor schulden zoals te lage inkomens, te hoge vaste lasten en een veel te ingewikkeld systeem niet aangepakt worden. Kortom: er is nog heel veel te doen.”
11. Verbetering aansluiting tussen minnelijk en wettelijk traject
Pauline de Wit
Bureau Wsnp
Pauline de Wit is stafmedewerker bij Bureau Wsnp en bij diverse opleidingsinstituten aangesloten als docent, waaronder Kerckebosch. Ze heeft onder meer uitgebreide kennis van de Wet schuldsanering en de Rekenmethode Wsnp.
Pauline de Wit maakt zich zorgen om de huidige instroom in de Wsnp, maar is tegelijkertijd hoopvol vanwege de aanbevelingen die uit recente rapporten naar voren kwamen. Deze zouden vooral moeten voorkomen dat burgers tussen wal en schip raken in hun traject:
“Als stafmedewerker van Bureau Wsnp houden we uiteraard de instroomcijfers voor toelating tot de Wsnp nauwlettend in de gaten. Sinds enkele jaren is de instroom in de Wsnp sterk dalende en dat baart zorgen. Vorig jaar heeft Bureau Berenschot dit nader onderzocht in het rapport “Aansluiting gezocht!”, en de Raad voor de Rechtspraak heeft in het visiedocument “Schulden en rechtspraak” haar aanbevelingen opgenomen.
Veel van de aanbevelingen die in deze (en andere) rapporten zijn gedaan kunnen de aansluiting tussen het minnelijk en wettelijk traject verbeteren met als doel dat burgers niet tussen wal en schip raken als het minnelijk traject is mislukt of om onduidelijke redenen niet wordt afgerond.
In 2020 zijn wij heel benieuwd wat het vervolg is op deze rapporten, of de beide ministeries (ministerie van Justitie & Veiligheid en ministerie van SZW) en de Raad voor de Rechtspraak maatregelen nemen om de aansluiting op korte termijn te verbeteren en of dit leidt tot meer instroom in de Wsnp.”
12. Meer publiek-private samenwerking en inzet van digitale tools en ervaringsdeskundigen
Anna Schotanus
SchuldendeBaas BV
Anna Schotanus is eigenaar en oprichter van SchuldendeBaas BV. Ze organiseert als zelfstandig ondernemer ook symposia, Serious Games en trainingen voor ketenpartners binnen de schuldhulpverlening. Vanuit haar jarenlange ervaring met zowel maatschappelijk werk als schuldhulpverlening is zij als geen ander in staat een brug te slaan tussen deze twee disciplines.
Als eigenaar van SchuldendeBaas en organisatie-adviseur binnen de schuldhulpverlening is Anna Schotanus in staat om diverse ontwikkelingen te schetsen die dit jaar centraal staan in de sector.
Naast trends die door de overige vakexperts al werden genoemd, haalt zij ook samenwerking met financiële dienstverleners aan en de inzet van ervaringsdeskundigen voor voorlichting en educatie:
“Een greep uit alle trends die er spelen in ons altijd boeiende vakgebied:
- Voor samen, tegen versnippering
- Echt ontschotten met publiek-private samenwerkingen
- Financiële Educatie als krachtig preventiemiddel
- Slim gebruik maken van mogelijkheden van het digitale tijdperk en automatisering
- Dankbaar gebruik maken van verhalenvertellers/ ervaringsdeskundigen
- Vroegsignalering niet langer een keuze, maar een opdracht
- Financiële dienstverleners op de bres voor ‘Financieel Gezond’
- ‘Ontregelen’ als regel
Op mijn eigen manier hoop ik hier een bijdrage aan te leveren.
Ik denk dat het (deels) digitaliseren van Schuldhulpverlening de branche ook veel kan brengen dit jaar. Motiverende Gespreksvoering zie ik daarnaast als een onmisbare methodiek en de ontwikkelingen rondom vroegsignalering juich ik van harte toe. Naast de uitdagingen op dit vlak hoor ik namelijk ook veel persoonlijke succesverhalen.
Als laatste wil ik noemen dat ik een prachtige kans zie ontstaan door de huidige publiek-private samenwerkingen. Hier liggen echt mogelijkheden om de vele mensen met financiële zorgen die nu nog onder de radar blijven in beeld te krijgen. Waar ik kan draag ik graag mijn steentje bij!”
Conclusie
Ondanks de onverminderd grote uitdaging om problematische schulden op te lossen en te voorkomen, zijn de meeste experts optimistisch over de ontwikkelingen. Door ketensamenwerking en digitalisering wordt het schuldenoverzicht transparanter en kan vroegsignalering beter tot stand worden gebracht. De vele initiatieven die ten aanzien van voorlichting worden ontplooid lijken een positieve trend te vormen. Als de sector erin slaagt om de effectiviteit van hulpverleningsmethoden beter in kaart te brengen en het taboe op de problematiek verder wordt doorbroken kan er dit jaar aanzienlijke vooruitgang worden geboekt, maar er is nog genoeg te doen.
U ontvangt automatisch nieuwe updates in uw inbox. Ook brengen we u regelmatig op de hoogte van relevante producten en diensten (max. 2x per week).